header('X-Frame-Options: SAMEORIGIN');
Επιλογή Σελίδας

Ο καθηγητής Νεκτάριος Ταβερναράκης είναι Αντιπρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Έρευνας (ERC). Είναι Πρόεδρος του Ιδρύματος Τεχνολογίας και Έρευνας (ΙΤΕ) και Καθηγητής Μοριακής Βιολογίας Συστημάτων στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Κρήτης στο Ηράκλειο. Είναι επίσης Διευθυντής Ερευνών και επικεφαλής του εργαστηρίου Νευρογενετικής και Γήρανσης στο Ινστιτούτο Μοριακής Βιολογίας και Βιοτεχνολογίας του ΙΤΕ και μέλος της κριτικής επιτροπής της Μεσογειακής Επιστημονικής Ομάδας 2021.

Γιατί είναι η έρευνα σημαντική για την ανάπτυξη όχι μόνο της ανθρωπότητας αλλά ειδικά για τις χώρες της λεκάνη της Μεσογείου;

Αφενός, υπάρχει ανισότητα μεταξύ των κέντρων αριστείας των χώρων της λεκάνης της Μεσογείου και της Βόρειας Ευρώπης, και είναι σημαντικό να επιτευχθεί ισορροπημένη ανάπτυξη σε ολόκληρη την Ευρώπη. Αυτό είναι απαραίτητο και είναι επίσης μια δίκαιη πολιτική: αυτές οι χώρες θα πρέπει να έχουν την ευκαιρία να φιλοξενήσουν ερευνητικά εργαστήρια και ερευνητές και να παρέχουν στους δικούς τους επιστήμονες (όπως στην Ισπανία ή την Ελλάδα) εργαλεία για να προχωρήσουν στις χώρες τους. Διαφορετικά, θα συνεχίσουμε να βλέπουμε την τεράστιο brain drain επαγγελματιών που εγκαταλείπουν την Ισπανία και την Ελλάδα για να πάνε στη Γερμανία ή τις ΗΠΑ ή σε άλλες χώρες όπου υπάρχουν ευκαιρίες για αυτούς να εργαστούν και να αναπτύξουν περαιτέρω την εμπειρία τους. Έτσι, η έλλειψη εργαστηρίων και κέντρων αριστείας στις χώρες της Μεσογείου δεν ενισχύει το ανθρώπινο δυναμικό των επιστημόνων που αποτελούν πολύτιμο ανθρώπινο δυναμικό όχι μόνο για τη συμβολή τους στην επιστήμη αλλά και στις χώρες στις οποίες ανήκουν.

Αφετέρου, προκειμένου οι χώρες της λεκάνης της Μεσογείου να επιτύχουν οικονομική ανάπτυξη ίση με εκείνη της Βόρειας Ευρώπης, πρέπει να επενδύσουν στην έρευνα και την καινοτομία. Ζούμε τώρα σε μια οικονομία βασισμένη στη γνώση που απαιτεί επιστημονική έρευνα για την περαιτέρω οικονομική ανάπτυξη. Διαφορετικά, οι μεσογειακές χώρες θα παραμείνουν μόνο ως τουριστικοί προορισμοί. Πρέπει να προωθήσουμε το ανθρώπινο δυναμικό (έρευνα, επιστήμη, τριτοβάθμια εκπαίδευση) για την ενίσχυση της οικονομίας των χωρών μας.

Τι πιστεύετε για την πρωτοβουλία του MEDNIGHT και για να γίνετε μέλος της επιτροπής για τη μεσογειακή επιλογή της επιστήμης;  

Το MEDNIGHT είναι μια πολύ ενδιαφέρουσα πρωτοβουλία που θα χρησιμεύσει για να εμπνεύσει τους ανθρώπους και να προσφέρει πρότυπα για τις νεότερες γενιές στις μεσογειακές χώρες που να τους οδηγήσουν και να τους κεντρίσουν το ενδιαφέρον για την έρευνα και την επιστήμη. Πρέπει να εμπνεύσουμε, ειδικά τους νέους, να ακολουθήσουν το μονοπάτι της επιστήμης και της έρευνας. Είναι σημαντικό να αποδείξουμε ότι η επιστήμη, η ανώτερη εκπαίδευση, η έρευνα, η ακαδημαϊκή κοινότητα και η καινοτομία στη βιομηχανία αποτελούν καλές προοπτικές σταδιοδρομίας. Για να το επιτύχουμε αυτό χρειαζόμαστε πρότυπα. Χρειαζόμαστε επιστήμονες από αυτές τις χώρες για να δείξουμε στους νέους πώς μπορούν να πετύχουν και να τους δώσουμε κάτι για να στοχεύσουν. Από αυτή την άποψη, πιστεύω ότι αυτή η πρωτοβουλία είναι πολύ σημαντική και είμαι πολύ ενθουσιασμένος που συμμετέχω. Στόχος μου είναι να συνεισφέρω όσο μπορώ στην επιτυχία αυτής της πρωτοβουλίας, διότι πιστεύω ότι έχει πολλά να προσφέρει σε χώρες της Μεσογείου, όπου η επιστήμη και η έρευνα δεν αποτελούν εθνική προτεραιότητα, σε αντίθεση με τη Γερμανία, την Ελβετία ή τη Φινλανδία.

Τι πιστεύετε για την έρευνα που πραγματοποιείται στις χώρες της Μεσογείου; Πώς θα το τοποθετούσατε στο πλαίσιο (σε σύγκριση με) της Ευρώπης;

Όπως αναφέρθηκε προηγουμένως, η επιστήμη δεν αποτελεί προτεραιότητα στις χώρες της Μεσογείου. Όμως προκειμένου να το καταλάβουμε αυτό, πρέπει να λάβουμε υπόψη το επίπεδο οικονομικής ανάπτυξης αυτών των χωρών και την παρουσία άλλων πιο πιεστικών προτεραιοτήτων, όπως η υγεία, η εκπαίδευση και η ασφάλεια, μεταξύ άλλων. Οι προτεραιότητες αυτές συνεπάγονται την αντιμετώπιση πολλαπλών προκλήσεων. Για παράδειγμα, χώρες που δεν διαθέτουν ισχυρό σύστημα υγειονομικής περίθαλψης δεν μπορούν να δαπανήσουν πολλά για την έρευνα και η εκπαίδευση και η ασφάλεια είναι δύσκολο να προωθηθούν εάν η χώρα βρίσκεται σε πόλεμο. Αυτές είναι πολύ σημαντικές προκλήσεις που πρέπει να αντιμετωπιστούν από τις μεσογειακές χώρες, καθιστώντας πολύ δύσκολο να δοθεί προτεραιότητα στην έρευνα, όπως στην Ελβετία, τη Γερμανία ή την Αυστρία. Ενώ αρκετές μεσογειακές χώρες αντιμετωπίζουν εσωτερικές συγκρούσεις και εξωτερικούς εχθρούς, οι επενδύσεις στην εκπαίδευση, ιδίως στην ανώτερη εκπαίδευση και την επιστήμη, μπορούν να παρέχουν λύσεις σε αυτά τα προβλήματα και μπορούν επίσης να προσφέρουν βιώσιμη οικονομική ανάπτυξη. Η οικονομική ανάπτυξη, με τη σειρά της, θα βοηθούσε στην ανάπτυξη ενός ισχυρού συστήματος υγειονομικής περίθαλψης και θα προωθούσε την τριτοβάθμια εκπαίδευση και την έρευνα για τους πολίτες τους.

Ποιοι ερευνητές στην περιοχή της Μεσογείου θα επισημάνετε ως οι καλύτεροι στον τομέα σας;

Αν και δεν θα αναφερθώ σε συγκεκριμένα ονόματα, υπάρχουν πολλά παραδείγματα πραγματικά αξιόλογων επιστημόνων που κάνουν εξαιρετική δουλειά και μπορούν να θεωρηθούν ως πρότυπα σε χώρες της Μεσογείου, όπως η Ισπανία, η Νότια Γαλλία, η Ιταλία, η Ελλάδα και η Αίγυπτος. Η πρωτοβουλία MEDNIGHT επισημαίνει ορισμένους από τους επιστήμονες αυτούς, και μεταξύ της λίστας των ονομάτων υπάρχουν εξαιρετικοί επιστήμονες που όχι μόνο κάνουν πολύ ενδιαφέρουσα δουλειά στο μεσογειακό οικοσύστημα, αλλά είναι επίσης διεθνώς ανταγωνιστικοί. Υπάρχουν πολλά παραδείγματα διακεκριμένων επιστημόνων που εργάζονται σε χώρες της Μεσογείου, τα οποία δείχνουν ότι η επιστήμη παγκόσμιας κλάσης δεν είναι απρόσιτη στη λεκάνη της Μεσογείου. Πράγματι, αντίθετα, υπάρχει «καλή επιστήμη» στη Νότια Ευρώπη, αλλά πρέπει να αναπτυχθεί περαιτέρω για να γεφυρώσει, ακόμη και να καλύψει το χάσμα με τη Βόρεια Ευρώπη.

Ο πληθυσμός της Βόρειας Μεσογείου (ευρωπαϊκός) ολοένα και μεγαλώνει, σε αντίθεση με τον πληθυσμό στις χώρες της Νότιας Μεσογείου (Αφρική, Ανατολική) όπου υπάρχει νέος πληθυσμός και χαμηλό προσδόκιμο ζωής. Στο πλαίσιο των ευρωπαϊκών χωρών της Μεσογείου, όπως η Ελλάδα, πώς μπορεί να μεταφραστεί η έρευνά σας σε μεγαλύτερο εύρος υγείας, όχι μόνο σε μεγαλύτερη διάρκεια ζωής; Κλινική μετάφραση.

Αυτό είναι ένα παράδοξο που αντιμετωπίζουμε. Το προσδόκιμο ζωής στις ανεπτυγμένες χώρες έχει αυξηθεί, οδηγώντας σε μεγαλύτερο και πιο ηλικιωμένο πληθυσμό και αντιπροσωπεύει ένα σχετικό δημογραφικό πρόβλημα, ειδικά στη Βόρεια Ευρώπη. Πράγματι, η ηλικιακή πυραμίδα, η βάση της οποίας θα πρέπει να αποτελείται από νέους με μείωση του ποσοστού των ηλικιωμένων στην κορυφή της πυραμίδας, έχει ουσιαστικά αντιστραφεί. Έτσι, οι ανεπτυγμένες χώρες έχουν τώρα πολύ μεγάλο αριθμό ηλικιωμένων ατόμων σε σύγκριση με τον νεότερο πληθυσμό, και αυτό είναι δαπανηρό να διατηρηθεί, προκαλώντας μεγάλο αντίκτυπο στην υγειονομική περίθαλψη και τα οικονομικά συστήματα. Για παράδειγμα, ενώ οι νευροεκφυλιστικές ασθένειες ήταν σπάνιες πριν από αρκετές δεκαετίες, από τις αρχές του 21ου αιώνα ασθένειες όπως το Αλτσχάιμερ έχουν γίνει αρκετά συχνές, ειδικά στις βόρειες χώρες. Λαμβάνοντας υπόψη αυτή την επιβάρυνση στο σύστημα υγειονομικής περίθαλψης και στην οικονομία, είναι απαραίτητη έρευνα για τη διαχείριση των ολοένα και πιο διαδεδομένων προβλημάτων των παθολογιών που σχετίζονται με την ηλικία. Χωρίς έρευνα δεν θα είμαστε σε θέση να λύσουμε αυτά τα προβλήματα. Στην πραγματικότητα, έχει προβλεφθεί ότι η επόμενη παγκόσμια πανδημία θα είναι νευροεκφυλιστικές ασθένειες, ειδικά η νόσος Αλτσχάιμερ. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας εκτιμά ότι έως το 2050 περισσότερο από το 70% των ατόμων άνω των 65 ετών θα υποφέρουν από κάποιο είδος άνοιας. Επομένως, πρέπει να δοθεί προτεραιότητα στην έρευνα που σχετίζεται με τη γήρανση, το ίδιο το φαινόμενο της γήρανσης και τις παθολογίες που σχετίζονται με τη γήρανση. Από αυτή την άποψη, το πρόσφατο πρόγραμμα πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής «Ορίζοντας Ευρώπη», έχει θέσει ως προτεραιότητα τη γήρανση όσον αφορά την υγεία.

Αντιθέτως, οι χώρες της Νότιας Μεσογείου αντιμετωπίζουν το αντίθετο πρόβλημα. Έχουν μεγάλο πληθυσμό νέων, αλλά λόγω της χαμηλότερης ποιότητας ζωής, της έλλειψης βασικών πόρων, των συγκρούσεων και των υποανάπτυκτων συστημάτων υγειονομικής περίθαλψης, το προσδόκιμο ζωής είναι πολύ χαμηλότερο. Ο αντίκτυπος των προβλημάτων αυτών στην κοινωνία είναι μεγάλος, και ως εκ τούτου, η επιστήμη και η έρευνα είναι απαραίτητες για τη διευκόλυνση της διαχείρισής τους. Σε αυτές τις χώρες, άλλες παθολογίες, η ποιότητα των τροφίμων, η ποιότητα των υδάτων, η ατμοσφαιρική ρύπανση και η ρύπανση του εδάφους συμβάλλουν σε χαμηλότερο προσδόκιμο ζωής. Τα προβλήματα αυτά πρέπει να αντιμετωπιστούν από την επιστήμη και, για το λόγο αυτό, πρέπει να καταβληθούν προσπάθειες για την υποστήριξη της έρευνας σε αυτές τις χώρες.

Έχετε μεγάλη εμπειρία σε κοινοπραξίες και δίκτυα μεταξύ ερευνητών. Πιστεύετε ότι είναι δυνατόν να δημιουργηθεί ένα δίκτυο συνεργασίας μεταξύ ερευνητών από χώρες της Μεσογείου; Συμπεριλαμβανομένων των ευρωπαϊκών και μη ευρωπαϊκών, θεωρώντας ότι είναι πολύ διαφορετικοί όσον αφορά τη θρησκεία και τον πολιτισμό και ορισμένα από αυτά, όπως η Παλαιστίνη και το Ισραήλ, βρίσκονται σε σύγκρουση.

Όσο υπάρχουν κοινά συμφέροντα, μπορεί να υπάρχει κοινό έδαφος. Αυτά τα κοινά συμφέροντα είναι η βελτίωση των συστημάτων υγειονομικής περίθαλψης, η αύξηση της οικονομικής ανάπτυξης και η μείωση και διαχείριση της κλιματικής αλλαγής. Με αυτούς τους κοινούς παρονομαστές, η θρησκεία και ο πολιτισμός δεν πρέπει να παρακωλύουν και μπορούν να έχουν προτεραιότητα εξίσου μεταξύ των διαφόρων χωρών. Παρά τις συγκρούσεις και την εσωτερική αστάθεια σε πολλές χώρες, μπορούμε να θέσουμε κοινούς στόχους που απαιτούν συντονισμένη δράση, αξιοποιώντας τα δυνατά σημεία κάθε χώρας για τη δημιουργία μιας κοινοπραξίας για την κλιματική αλλαγή, την περιβαλλοντική ρύπανση και την προστασία των φυσικών πόρων (δηλαδή της Μεσογείου) ή ακόμα και τη Μεσογειακή διατροφή. Παρόλο που τα συγκεκριμένα ενδιαφέροντα και οι προτεραιότητες κάθε χώρας ενδέχεται να διαφέρουν, υπάρχουν ήδη κοινοπραξίες μεταξύ πολλών μεσογειακών χωρών, όπως η Ελλάδα, η Τουρκία, η Αίγυπτος, το Ισραήλ, ο Λίβανος, η Ιταλία και η Ισπανία, στις οποίες μπορεί να οικοδομηθεί περαιτέρω συνεργασία.

Τι συμβουλή θα δίνατε σε νέους ερευνητές που θα ήθελαν να ακολουθήσουν μια καριέρα στην επιστήμη στη λεκάνη της Μεσογείου; Πιστεύετε ότι υπάρχει μέλλον για νέους επιστήμονες στις χώρες της Μεσογείου, ώστε να μπορέσουμε να σταματήσουμε τη διαρροή εγκεφάλων;

Νομίζω ότι υπάρχουν σπουδαίες ευκαιρίες για καριέρα στην επιστήμη σε χώρες της Μεσογείου. Η κινητικότητα είναι πάντα ευεργετική. Υπάρχει μια θεμελιώδης παρανόηση για την έννοια του «brain drain». Το «brain drain» είναι μονόδρομη κινητικότητα, δηλαδή φυγή από τη Χώρα χωρίς επιστροφή. Ωστόσο, η «κινητικότητα» περιλαμβάνει την κατάρτιση σε άλλη χώρα και στη συνέχεια επιστροφή με αυτήν την εκπαίδευση και τη νέα γνώση. Αυτό εμπλουτίζει πραγματικά και τις δύο χώρες. Οι ερευνητές που πηγαίνουν στις Ηνωμένες Πολιτείες για να λάβουν εκπαίδευση σχετικά με κάποια νέα τεχνολογία ή νέα μοντέλα οργανισμών επιστρέφουν στις χώρες τους με νέα εμπειρία, εμπλουτίζοντας έτσι την τοπική επιστημονική αρένα με νέα μοντέλα, νέες ιδέες και νέα έργα. Αυτό είναι απαραίτητο, και έτσι, το «brain drain» δεν πρέπει να συγχέεται με την κινητικότητα. Η κινητικότητα είναι πάντα καλή, σημαντική και εμπλουτίζει πάντα τις εμπλεκόμενες χώρες. Το «brain drain» είναι μονόδρομη απώλεια ανθρώπινου δυναμικού και αυτό είναι κακό.

Θα συμβούλευα τους νέους μαθητές και επιστήμονες να εξετάσουν την πιθανότητα μιας καριέρας στην επιστήμη σε μια μεσογειακή χώρα. Πολλοί εξαιρετικοί ερευνητές διαπρέπουν σε αυτές τις χώρες. Ταυτόχρονα, θα ενθαρρύνω τους ερευνητές να ξεκινήσουν μια περίοδο κατάρτισης στις ΗΠΑ, την Ιαπωνία ή τις χώρες της Βόρειας Ευρώπης προκειμένου να αποκτήσουν νέες γνώσεις και να εξοικειωθούν με νέες τεχνολογίες, νέα έργα και νέες ιδέες, προκειμένου στη συνέχεια να φέρουν την εμπειρία τους στις χώρες καταγωγής τους, στη Μεσόγειο. Αυτό είναι καλό για τη λεκάνη της Μεσογείου, καθώς εμπλουτίζει το οικοσύστημα της έρευνας και της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης και διατηρεί την επιστημονική κοινότητα ενήμερη σχετικά με το τι συμβαίνει σε άλλες περιοχές του κόσμου στους αντίστοιχους τομείς.

Από την άλλη πλευρά, υπάρχουν μοναδικές πτυχές της ποιότητας ζωής που μπορεί να είναι ελκυστικές για τους ερευνητές που εξετάζουν το ενδεχόμενο καριέρας στην επιστήμη σε μια μεσογειακή χώρα.

Τι κάνουν το ERC και άλλοι οργανισμοί ή οργανισμοί για να διευκολύνουν τους νέους επιστήμονες να αναπτύξουν μια επιτυχημένη επιστημονική σταδιοδρομία στη Μεσόγειο; Τι θα προτείνατε;

Προς το παρόν, το ERC είναι ένας από τους σημαντικότερους οργανισμούς που χρηματοδοτούν τη βασική έρευνα στην Ευρώπη και θεωρείται το χρυσό πρότυπο για τη χρηματοδότηση της βασικής έρευνας, παγκοσμίως.

Αρκετές χώρες της Μεσογείου επωφελούνται ήδη από επιχορηγήσεις ERC, με δικαιούχους, μεταξύ άλλων, στην Ισπανία, την Ιταλία, την Ελλάδα, την Τουρκία και τη Μάλτα. Αν και αυτό είναι σημαντικό και επιτρέπει να είμαστε ανταγωνιστικοί σε αυτήν την αρένα, πρέπει να προβληματιστούμε για το χάσμα που υπάρχει με τη Βόρεια Ευρώπη. Το ERC είναι μόνο μία από τις πολλές πηγές χρηματοδότησης. Οι εθνικές κυβερνήσεις πρέπει επίσης να επενδύσουν, προκειμένου να καταστήσουν τις μεσογειακές χώρες πιο ανταγωνιστικές για επιχορηγήσεις από το ERC. Μια χώρα, για να είναι ανταγωνιστική για τις επιχορηγήσεις ERC, πρέπει να έχει ένα ισχυρό ερευνητικό οικοσύστημα. Η ανάπτυξη ενός τέτοιου ισχυρού ερευνητικού οικοσύστηματος προϋποθέτει και εθνικές επενδύσεις. Η ισχυρή εθνική επένδυση θα προσφέρει ανταποδοτικά οφέλη, στο ότι ένα ανταγωνιστικό οικοσύστημα επιτρέπει καλύτερη έρευνα, ανώτερη εκπαίδευση και ανάπτυξη, και, κατά συνέπεια, περισσότερα χρήματα στη χώρα. Αυτό είναι άλλωστε εμφανές από τα παραδείγματα χωρών της Βόρειας Ευρώπης. Η μεγαλύτερη ανταγωνιστικότητα διευκολύνει τη χρηματοδότηση από το ERC και από άλλες διεθνείς ή ευρωπαϊκές πηγές χρηματοδότησης.